Kanuna göre, Askeri Ceza Kanunu’nda, “askeri suçlar” ile “sırf askeri suçlar” tanımlanacak. Kanunda düzenlenen suçlar ile asker kişilerin askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlar askeri suç olacak.
Asker kişiler tarafından işlenen ve Askeri Ceza Kanunu’nda, “söz vererek tahliye olunan harb esirleri”, “müstahkem bir mevkii veya kendi mevkiini veya kendisini veya bir gemiyi, bir tayyareyi düşmana teslim eden kumandanların cezası”, “vazife ve memuriyetlerine gitmeyenlerin cezaları”, “firar ve cezası”, “yabancı memlekete firar edenlerin cezaları”, “mehil içinde yakalananların cezası”, “sözleşerek firar ve cezası”, “kendini askerliğe yaramayacak hale getirenlerin cezası”, “askerlikten kurtulmak için hile yapanlar”, “amir veya üstü tehdit”, “amir ve mafevkine hakaret edenlerin cezaları”, “itaatsizlikte ısrar edenlerin cezası”, “toplu asker karşısında veya hizmetten savuşmak için veya silahlı iken yapılan itaatsizliğin cezaları”, “büyük zararlar veren itaatsizliğin cezaları”, “mukavemet ve cezası”, “amire ve mafevka fiilen taarruz edenlerin cezaları”, “fesat ve cezası”, “fesadı haber vermeyenlerin cezası”, “askeri isyan ve cezası”, “askeri isyanda önayak olanların cezaları”, “düşman karşısında askeri isyan suçlularının cezası” ile “dikkatsizlik edenler” başlığıyla düzenlenen suçlar, sırf askeri suç olacak.
Amir-maiyet veya üst-ast ilişkisi
Kanunla, suç bakımından amir-maiyet veya üst-ast ilişkisinin hangi durumlarda dikkate alınmayacağı düzenleniyor.
Askerlik hizmet ve görevlerine ilişkin haller dışında, asker kişilerden nişanlıların, evlilik bağı kalmasa bile eşlerin, kan veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoy ile üçüncü derece dahil hısımların veya evlatlık bağı olanların birbirlerine karşı işledikleri suçlar bakımından amir-maiyet ve üst-ast ilişkisi dikkate alınmayacak.
Yükümlü erbaş ve erler arasında ast, üst veya amir ilişkisinin dikkate alınması için fiilin askeri hizmet ve görevlerinden dolayı işlenmesi şart olacak.
Kanunla asker kişilerin yakalanması ve tutuklanmasında uygulanacak ilave hükümler ile istisnai hükümler de belirlendi.
Asker kişi; kişiye suçu işlerken rastlanması ile suçüstü bir fiilden dolayı; izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması hallerinde herkes tarafından geçici olarak yakalanabilecek.
Kişiye suçu işlerken rastlanması, suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması ile tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, cumhuriyet savcısına derhal başvurma olanağı bulunmadığı takdirde amiri, üstü, askeri karakol, nöbetçi, devriye, askeri inzibat ve kolluk görevlisi asker kişiyi yakalama yetkisine sahip olacak.
Yakalanan kişi ve olay hakkında cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilerek emri doğrultusunda işlem yapılabilecek. Cumhuriyet savcısı, yakalanan kişiyi serbest bırakmaz ise en yakın askeri inzibat karakoluna veya askeri makama ya da adli kolluk görevlilerine teslim edilmesine karar verecek.
Suçun, Türk Ceza Kanunu’nda “Koruma, Gözetim, Yardım veya Bildirim Yükümlülüğünün İhlali”, “Çocuk Düşürtme, Düşürme veya Kısırlaştırma”, “Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar” ve “Hürriyete Karşı Suçlar” başlığı ile tanımlanan suçlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan olması durumunda, yakalanan kişi cumhuriyet savcısının talimatı ile adli kolluk görevlilerine teslim edilecek.
Asker kişilerin gözaltına alınması veya tutuklanması durumunda; derhal kıta komutanı veya askeri kurum amirine de haber verilecek.
Soruşturma ve kovuşturma
Askeri suçların soruşturulması ve kovuşturulmasında uygulanacak usul hükümlerine ilişkin düzenleme yapılacak.
Askeri suçlarla ilgili, subay ve astsubayların şüpheli sıfatıyla ifadesi bizzat cumhuriyet savcısı tarafından alınacak. Askeri amirler, cumhuriyet savcısının işe el koymasına kadar delillerin kaybolmasını önleyecek tedbirleri alacak.
Ülke sınırları dışında işlenen suçlar bakımından cumhuriyet savcısı, adli kolluk görevlileri tarafından yapılacak işlemlerin Milli Savunma Bakanlığınca yurt dışında görevlendirilen hukuk sınıfı subaylar tarafından yapılmasını isteyebilecek.
Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin bulunması ve sırf askeri suç nedeniyle askeri disiplinin ağır şekilde ihlal edilmesi halinde de asker kişi hakkında tutuklama kararı verilebilecek.
Sırf askeri suçlarda, tutuklama yasağına ilişkin hükümler uygulanmayacak.
Asker kişilerin işlediği askeri suçlarla ilgili olarak kabul edilen iddianamenin bir örneğini mahkeme, kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmesi durumunda ise bir örneğini savcılık soruşturma iznini veren komutanlığa veya askeri kurum amirliğine gönderecek.
Askeri birlik komutanı veya askeri kurum amiri, emir komutasındaki asker kişilerin, ifadelerinin alınması veya sorgularının yapılması için hazır bulundurulmasını sağlayacak.
Soruşturma izni ve izin vermeye yetkili merciler
Kanunla asker kişilerin işlediği askeri suçlarda yürütülecek soruşturma ve kovuşturmalardaki izin usulü ile izne karar verecek merciler belirleniyor.
Asker kişilerin işledikleri askeri suçların soruşturulması izne tabi olacak ancak ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hallerinde soruşturma genel hükümlere göre yürütülecek.
Soruşturma izni, asgari tugay komutanı veya eşiti askeri kurum amiri (Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında eşiti) olmak üzere, asker kişinin görev yaptığı birlik komutanı veya askeri kurum amiri, bu kişilerin yokluklarında ise vekilleri tarafından bizzat verilecek.
Genelkurmay Başkanlığı, kuvvet komutanlıkları ve Milli Savunma Üniversitesi hariç, Milli Savunma Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatı ile bağlı ve ilgili kurum ve kuruluşlarda görev yapan asker kişiler hakkında soruşturma izni, Milli Savunma Bakanı tarafından verilecek. General ve amiraller hakkındaki soruşturma izni ise görev yeri dikkate alınarak ilgisine göre Genelkurmay Başkanının veya ilgili kuvvet komutanının teklifi üzerine ya da resen Milli Savunma Bakanı tarafından verilecek.
Bir askeri birlik veya askeri kurumda geçici olarak görevlendirilen veya harekat komutasına verilen asker kişiler hakkında soruşturma izni, bu görevlerinin devamı süresince geçici olarak görevlendirildikleri veya harekat komutasına verildikleri askeri birlik veya askeri kurumun bağlı bulunduğu soruşturma izni vermeye yetkili birlik komutanı veya askeri kurum amiri tarafından verilecek.
Kanunlarda aksi yazılı olmadıkça, bir askeri birlik veya askeri kurum dışında görevlendirilen asker kişiler hakkında soruşturma izni, bu görevlerinin devamı süresince Milli Savunma Bakanı tarafından verilecek.
Uluslararası anlaşmalar gereğince yabancı asker kişilerin askeri suçları hakkında soruşturma izni Milli Savunma Bakanı tarafından verilecek. Bunlar hakkında altıncı ve yedinci fıkra hükümleri uygulanmayacak.
Milli Savunma Bakanı, general ve amiraller hariç subay veya astsubaylara ilişkin soruşturma izni verme yetkisini, Personel Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu bakan yardımcısına devredebilecek.
Subay ve astsubaylar hariç diğer kişilerin işledikleri askeri suçlara ilişkin soruşturma izni verme yetkisi, bu izni vermeye yetkili komutan veya askeri kurum amiri tarafından teşkilatında bulunan hukuk sınıfından olan ya da Türk Silahlı Kuvvetler Personel Kanunu uyarınca atanmış olan hukuk hizmetleri başkanı veya birim amirine, Milli Savunma Bakanı tarafından merkezde Hukuk Hizmetleri Genel Müdürü veya yardımcısına, taşrada ve bağlı kurum ve kuruluşlarda ise asgari alay eşiti kurum amirine devredilebilecek.
İzin vermeye yetkili merci, ihbar veya şikayetin işleme konulması halinde bir ön inceleme başlatır. Ön incelemeyi bizzat yapabileceği gibi, izin vermeye asıl yetkili merciin emrinde olan ve hakkında inceleme yapılanın üst konumundaki asker kişilerden birine de yaptırabilir. İzin vermeye yetkili merci, emrinde olan ve hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki en az üç asker kişiden oluşan bir heyet de görevlendirebilecek. İzin vermeye yetkili mercinin zorunlu gördüğü hallerde, heyette yer alanların çoğunluğunun, hakkında inceleme yapılanın rütbe veya kıdemce eşiti veya üstü konumunda, heyet başkanının ise hakkında inceleme yapılanın üstü konumunda olması gerekecek.
Yetkili merci, soruşturma izni konusundaki kararını suçun işlendiğinin öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil en geç 30 gün içinde verecek. Bu süre, zorunlu hallerde 15 günü geçmemek üzere bir defa uzatılabilecek. Yetkili merci, belirtilen süreler içinde soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda karar verecek ve kararını Cumhuriyet Başsavcılığına, hakkında inceleme yapılana ve varsa şikayetçiye bildirecek. Bu kararlara karşı 10 gün içinde itiraz edilebilecek.
Sırf askeri suçlara ilişkin verilen soruşturma iznine itiraz edilmesi, soruşturma işlemlerini engellemeyecek. İtiraz, general ve amiraller için Danıştay Birinci Dairesine, diğer asker kişiler için ise yetkili mercinin yargı çevresinde bulunduğu bölge idare mahkemesine yapılacak. İtirazlar, öncelikle incelenecek ve en geç 3 ay içinde karara bağlanacak. Verilen kararlar kesin olacak.
General ve amiraller hakkındaki soruşturma Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya Başsavcıvekili tarafından yapılacak. Hakim kararı gerektiren işlemlere dair Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının talepleri ile kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlara yapılan itirazlar hakkında, soruşturma konusu suçların en ağırına bakmakla görevli Yargıtay Ceza Dairesini numara itibarı ile izleyen ceza dairesi başkanı tarafından karar verilecek. Suçun son numaralı ceza dairesinin görevine girmesi halinde talebi ve itirazı inceleme yetkisi Birinci Ceza Dairesi Başkanına ait olacak. Hakim kararı gerektiren işlemlerde Başkanın verdiği kararlara karşı yapılan itirazı numara itibarıyla izleyen ceza dairesi başkanı inceleyecek. Son numaralı daire başkanının kararı, Birinci Ceza Dairesi Başkanı tarafından incelenecek. İddianame hazırlanması halinde kovuşturma Yargıtay ilgili ceza dairesince yapılacak.
Yüce Divan’da yargılanacak asker kişilerle ilgili soruşturma usulü
Kanunla, Yüce Divan’da yargılanacak asker kişilerin işlediği askeri suçlarda yürütülecek soruşturma ve kovuşturmalardaki izin usulü ile izne karar verecek merciler de belirlendi.
Genelkurmay Başkanı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarının işlediği askeri suçların soruşturulması izne tabi olacak ancak ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hallerinde soruşturma genel hükümlere göre yürütülecek.
Genelkurmay Başkanı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanları hakkında askeri suçlardan dolayı soruşturma yapılması Cumhurbaşkanının iznine bağlı olacak.
İzin vermeye yetkili merci, ihbar veya şikayetin işleme konulması halinde bir ön inceleme başlatacak.
Yetkili merci, soruşturma izni konusundaki kararını suçun işlendiğinin öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil en geç 30 gün içinde verecek. Bu süre, zorunlu hallerde 15 günü geçmemek üzere bir defa uzatılabilecek.
Yetkili merci, belirtilen süreler içinde soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda karar verecek ve kararını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına, hakkında inceleme yapılana ve varsa şikayetçiye bildirilecek. Bu kararlara karşı 10 gün içinde Danıştay Birinci Dairesine itiraz edilebilecek. İtirazlar, öncelikle incelenecek ve en geç 3 ay içinde karara bağlanacak. Verilen kararlar kesin olacak.
Soruşturma Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından yapılacak. Hakim kararı gerektiren işlemlere dair Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının talepleri ile kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlara yapılan itirazlar hakkında, soruşturma konusu suçların en ağırına bakmakla görevli Yargıtay ceza dairesini numara itibarıyla izleyen ceza dairesi başkanı tarafından karar verilecek. Suçun son numaralı ceza dairesinin görevine girmesi halinde talebi ve itirazı inceleme yetkisi Birinci Ceza Dairesi Başkanına ait olacak.
Hakim kararı gerektiren işlemlerde Başkanın verdiği kararlara karşı yapılan itirazı numara itibarıyla izleyen ceza dairesi başkanı inceleyecek. Son numaralı daire başkanının kararı, Birinci Ceza Dairesi Başkanı tarafından incelenecek. İddianame düzenlenmesi halinde kovuşturma Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesinde yapılacak.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması müessesesi, askeri suçlar bakımından da düzenlendi
Askeri suçlara ilişkin dava ve işler, suçun işlendiği yerin bağlı olduğu ilin adıyla anılan asliye ve ağır ceza mahkemelerinde ya da askeri birlik ve personel yoğunluğunun gerektirmesi halinde Adalet Bakanlığının önerisi üzerine, Hakimler ve Savcılar Kurulunca (HSK) belirlenen ilçelerde kurulu bulunan asliye veya ağır ceza mahkemelerinde görülecek.
Askeri Ceza Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile hükmün açıklanmasının geri bırakılması müessesesi, askeri suçlar bakımından da düzenlendi.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümleri; sırf askeri bir suçtan dolayı 6 ay veya daha fazla süreli hapis cezasına hükmedilmesi, fiilin, disiplini ağır şekilde ihlal etmesi veya birliğin güvenliğini tehlikeye düşürmesi ya da birliğin muharebe hazırlığını veya etkinliğini zafiyete uğratması ya da büyük bir zarar meydana getirmesi ile fiilin savaş veya seferberlikte işlenmesi halleri hariç askeri suç ve cezalar hakkında da uygulanacak.
Askeri suçların soruşturması ve kovuşturmasına ilişkin Askeri Ceza Kanunu’nda hüküm bulunmayan hallerde Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uygulanacak.
Mahkemelerin görev ve yetkisi
Kanunla, askeri suçlara ilişkin davaların bakılacağı mahkemeler de belirlendi.
Askeri suçlara ilişkin dava ve işler, suçun işlendiği yerin bağlı olduğu ilin adıyla anılan asliye ve ağır ceza mahkemelerinde ya da askeri birlik ve personel yoğunluğunun gerektirmesi halinde Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından belirlenen ilçelerde kurulu bulunan asliye veya ağır ceza mahkemelerinde görülecek. İlçede görülmesine karar verildiği takdirde ilçenin yargı çevresi de aynı usulle belirlenecek. Bu suçlara ilişkin dava ve işler, acele işlerden sayılacak ve bunlarla ilgili davalar adli tatilde de görülecek.
Asker kişiler tarafından ülke sınırları dışında işlenen askeri suçlara ait dava ve işlere bakmaya Ankara mahkemeleri yetkili olacak. Yurt dışında bulunan askeri mahallerde yapılacak önleme aramasına karar vermeye de bu yer sulh ceza hakimliği yetkili olacak.
“Vazife ve memuriyetlerine gitmeyenlerin cezaları”, “firar ve cezası”, “yabancı memlekete firar edenlerin cezaları”, “mehil içinde yakalananların cezası” ile “sözleşerek firar ve cezası” başlığıyla düzenlenen suçlara ilişkin dava ve işlerde yetkili mahkeme, şüpheli veya sanığın mensubu olduğu askeri birlik veya askeri kurumun bulunduğu yerdeki il ve ilçe mahkemeleri olacak.
Askeri suçlara ilişkin soruşturmalar, suçun işlendiği yerin bağlı olduğu ilin adıyla anılan cumhuriyet başsavcılığınca ya da HSK tarafından belirlenen ilçe cumhuriyet başsavcılığınca yürütülecek. Bu başsavcılıklarda askeri suçlar bürosu kurulacak ve yeteri kadar cumhuriyet savcısı görevlendirilecek.
İl veya ilçe cumhuriyet savcısı, suçun işlendiği yer cumhuriyet savcısından, soruşturmanın kısmen veya tamamen yapılmasını isteyebilecek. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde suçun işlendiği yer cumhuriyet savcısı zorunlu olan delilleri toplayacak ve gerekmesi halinde alınacak kararlar bakımından bulunduğu yer sulh ceza hakimliğinden talepte bulunacak.
Adli yargıdaki karşılıklar belirlenecek
Yasayla, Anayasa değişikliğiyle askeri yargının kaldırılmış olması sonucunda kanunlarda, askeri yargı kolu içinde yer alan yargı mercilerinin adli yargıdaki karşılıkları belirlenerek, boşluk oluşmasını engellemek ve uygulamada tereddütlere neden olmamak için atıf hükümleri düzenleniyor.
Askeri suçlara bakmak amacıyla il ve ilçelerde belirlenecek mahkemeler, düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir ay içinde belirlenecek. Belirleme tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş askeri suçlara ilişkin dava dosyaları, belirlenen mahkemelerce devredilemeyecek. Dava dosyaları, kesinleşinceye kadar açıldığı mahkemelerde görülmeye devam edilecek.
Milli Savunma Bakanlığı tarafından Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı emrine görevlendirilen erbaş ve erler ile askerlik yükümlüleri, bu görevlendirme süresince asker kişi sayılacak ve Askeri Ceza Kanunu’na tabi olmaya devam edecek. Bu kişilerin Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığında görevli rütbelilere karşı işledikleri askeri suçlar, asker kişilere karşı işlenmiş sayılacak.
Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu ile Askeri Ceza Kanunu’nda feri askeri ceza olarak yer alan Türk Silahlı Kuvvetleri’nden (TSK) çıkarma ve rütbenin geri alınması cezaları, hak yoksunluğu olarak düzenlenecek.
Askeri kaynaktan müfettiş alımı
Milli Savunma Bakanlığının müfettiş kadrolarına askeri kaynaktan atama yapılabilecek.
Askeri kaynaktan stajyer müfettiş alımı, müfettişliğe giriş sınavı ile yapılacak. Giriş sınavına başvurabilmek için kuvvet komutanlıklarında üst subay (binbaşı, yarbay, albay) rütbesinde bulunmak ve yönetmelikte öngörülen şartları taşımak gerekecek. Giriş sınavı, yönetmelikte belirlenen konulardan yazılı veya mülakat şeklinde yapılacak. Giriş sınavı ile ilgili olarak yönetmelikte yer alan hususlar dışında herhangi bir kayıt sistemi kullanılmayacak. Giriş sınavında başarı gösterenler stajyer müfettiş olarak görevlendirilecek.
Askeri kaynaktan görevlendirilen stajyer müfettişlere bir program çerçevesinde müfettişlik mesleğine yönelik eğitim verilecek. Stajyer müfettişlerin stajyerlik süresi bir yıl olacak. Bu sürenin sonunda oluşturulacak yeterlik sınav kurulu tarafından, yönetmelikle belirlenecek konulardan yazılı veya sözlü sınava tabi tutulacak.
Stajyerlik süresini ve yeterlik sınavını başarıyla tamamlayanlar müfettişliğe atanacak. Stajyerlik süresi içinde veya yeterlik sınavında başarısız olanlar durumlarına uygun kadrolara atanacak.
Milli Savunma Bakanlığı hukuk hizmetleri kadrolarına atanmış olanlar, düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki ay içinde talepte bulunmaları halinde, müktesepleri dikkate alınarak HSK tarafından, bölge adliye ve bölge idare mahkemeleri ile diğer adli ve idari yargı mercilerine hakim veya savcı olarak atanabilecek. Bu kişilerin askeri yargı ve hukuk hizmetleri kadrolarında geçirdikleri süreler adli ve idari yargıda geçirilmiş sayılacak.
Kanunla, askeri hizmetin niteliği dikkate alınarak, İdari Yargılama Usulü Kanunu’na yeni madde eklemek suretiyle, bazı istisnai usul hükümleri düzenleniyor.
Askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıklara dair hükümler, Milli Savunma Bakanlığı kadrolarında çalışan kamu görevlileri ile askerlik hizmetini yerine getiren yedek subaylar ve yedek astsubaylar ile erbaş ve erleri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıklar hakkında uygulanacak.
Savaş halinde yürütmenin durdurulmasına karar verilemeyecek. Olağanüstü haller sebebiyle alınan tedbirlerin uygulanmasında görevlendirilenlerin naklen atanmalarına ilişkin iptal davalarında, yürütmenin durdurulmasına karar verilemeyecek.
Yüksek Askeri Şura’nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açık olacak.
Yargı yolu kapalı olan disiplin cezaları
Kanunla, yargı yolu kapalı olan disiplin cezaları da belirlendi. Askeri öğrenciler ile erbaş ve erler hakkında verilen disiplin cezaları ile subay, astsubay, uzman erbaş ile sözleşmeli erbaş ve erler hakkında verilen uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezaları hariç disiplin cezalarına karşı iptal davası açılabilecek.
Seferberlik ve savaş zamanında ise yüksek disiplin kurulları tarafından verilen silahlı kuvvetlerden ayırma cezası dışında diğer disiplin cezaları yargı denetimi dışında olacak.
Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu yürürlükten kalktı.
